भारतीय संसदेत लोकसभा आणि राज्यसभा (Parliamentary Procedure) ही दोन सभागृहे आहेत. कोणतेही विधेयक दोन्ही सभागृहांमधून पारित होऊन ते कायद्यात रूपांतरित होते आणि नंतर राष्ट्रपतींच्या मंजुरीनंतर ते कायदा बनते. ही प्रक्रिया चार टप्प्यांतून जाते, चला त्याबद्दल जाणून घेऊया.
Parliamentary Procedure संसदेत विधेयक
सर्वप्रथम, विधेयक लोकसभा किंवा राज्यसभेत सादर केले जाते. विधेयकांचे दोन प्रकार आहेत. सरकारी विधेयके, जी सरकार आणते आणि खाजगी सदस्य विधेयके, जी खासदार मांडतात. विधेयक सादर करण्यापूर्वी, त्याला मंत्रिमंडळाची मान्यता घ्यावी लागते. त्यानंतर, संबंधित मंत्री किंवा खासदार सभागृहात विधेयक सादर करतात. या टप्प्यात, विधेयकाची सामान्य ओळख होते आणि ते औपचारिकपणे स्वीकारण्यासाठी सभागृहात चर्चा होते. अनेकदा विधेयकाबाबत जनतेकडून सूचना देखील मागवल्या जातात.
Parliamentary Procedure चर्चा आणि समिती
विधेयक सादर केल्यानंतर, त्यावर सविस्तर चर्चा होते. सभागृहातील सदस्य विधेयकाच्या प्रत्येक पैलूवर आपले मत मांडतात. कधीकधी विधेयक सखोल छाननीसाठी संसदीय समितीकडे पाठवले जाते. या समित्या तज्ञ आणि भागधारकांशी सल्लामसलत करतात, विधेयकातील कमतरता अधोरेखित करतात आणि सुधारणा सुचवतात. समितीच्या अहवालाच्या आधारे विधेयकात सुधारणा करता येतात. यानंतर, विधेयकावर चर्चा केली जाते जिथे प्रत्येक तरतुदीवर चर्चा होते.
Parliamentary Procedure मतदान
चर्चा संपल्यानंतर, खासदारांना विधेयक स्वीकारण्यासाठी किंवा नाकारण्यासाठी मतदान करावे लागते. ते मंजूर करण्यासाठी साधे बहुमत आवश्यक असते, म्हणजेच उपस्थित असलेल्या आणि मतदान करणाऱ्या सदस्यांचे बहुमत आवश्यक असते. तथापि, संविधान दुरुस्ती विधेयकासारख्या विशेष प्रकरणांमध्ये, दोन तृतीयांश बहुमत आवश्यक असते. जर विधेयक एका सभागृहात मंजूर झाले तर ते दुसऱ्या सभागृहात पाठवले जाते, जिथे तीच प्रक्रिया पुनरावृत्ती होते.
Parliamentary Procedure राष्ट्रपतींची मान्यता
जेव्हा दोन्ही सभागृहे विधेयकाला मान्यता देतात तेव्हा ते राष्ट्रपतींकडे पाठवले जाते. राष्ट्रपती तीन पर्याय निवडू शकतात. विधेयकाला मान्यता देणे, ते परत पाठवणे किंवा काही काळासाठी ते स्थगित ठेवणे. संसद सामान्य विधेयक परत पाठवण्याचा पुनर्विचार करू शकते, परंतु जर दोन्ही सभागृहांनी ते पुन्हा मंजूर केले तर राष्ट्रपतींना मान्यता द्यावी लागते. मंजुरी मिळाल्यानंतर, विधेयक कायदा बनते.
Parliamentary Procedure राष्ट्रपतींनी संमती दिल्यानंतर
, विधेयक कायदा बनते. ते राजपत्रात प्रकाशित होते आणि सरकार अधिसूचना जारी करून देशभरात लागू केले जाते.
