अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांना पाकिस्तान आणि इस्रायलने नोबेल शांतता पुरस्कारासाठी नामांकित (Nobel Prize) केले आहे. दोन्ही देशांचा असा दावा आहे की डोनाल्ड ट्रम्प अनेक देश आणि प्रदेशांमधील युद्धे थांबवून शांतता प्रस्थापित करण्याचा सतत प्रयत्न करत आहेत. तथापि, समाजातील एक वर्ग या युद्धांसाठी अमेरिकेच्या धोरणांना जबाबदार धरतो. डोनाल्ड ट्रम्प यांच्याबद्दल बोलायचे झाले तर, समाजातील एक मोठा वर्ग असा विश्वास ठेवतो की ट्रम्पची धोरणे समाजात आर्थिक अस्थिरतेचे कारण बनली आहेत, ज्यामुळे युद्धे भडकत आहेत.
तथापि, नोबेल शांतता पुरस्कारासाठी ट्रम्प यांचे नामांकन वादग्रस्त आहे, परंतु या प्रतिष्ठित पुरस्काराचा इतिहासच वादांनी भरलेला आहे. पूर्वी, नोबेल शांतता पुरस्कार अशा अनेक व्यक्तींना देण्यात आला होता ज्यांच्या नावांमुळे बरेच वाद निर्माण झाले होते. या लेखात, आपण नोबेल शांतता पुरस्काराने सन्मानित झालेल्या वादग्रस्त व्यक्तींबद्दल जाणून घेऊ आणि नोबेल शांतता पुरस्कार परत घेता येतो का हे देखील जाणून घेऊ? यासंबंधीचे नियम काय आहेत?
Nobel Prize या व्यक्तिमत्त्वांच्या नावांवरून वाद झाला होता
नोबेल शांतता पुरस्कार मिळालेल्या वादग्रस्त व्यक्तींमध्ये पहिले नाव अमेरिकेचे माजी राष्ट्राध्यक्ष बराक ओबामा यांचे आहे. अमेरिकेचे अध्यक्ष झाल्यानंतर अवघ्या ९ महिन्यांत त्यांना हा प्रतिष्ठित पुरस्कार २००९ मध्ये मिळाला, ज्यामुळे जगाला आश्चर्य वाटले. ओबामा यांचे नाव देखील वादात आले कारण त्यांच्या अध्यक्षपदाच्या काळात अमेरिका अफगाणिस्तान, इराक आणि सीरियामधील लष्करी संघर्षांमध्ये सक्रियपणे सहभागी होती.
या यादीत आणखी एक नाव पॅलेस्टिनी नेते यासर अराफत यांचे आहे, ज्यांना १९९४ मध्ये नोबेल शांतता पुरस्कार देण्यात आला होता. तथापि, अराफत सशस्त्र संघर्ष आणि गनिमी कारवायांमध्ये सहभागी होते, ज्यामुळे त्यांच्या नावावरून बराच वाद निर्माण झाला.
अमेरिकेचे माजी परराष्ट्र मंत्री हेन्री किसिंजर यांना १९७३ मध्ये व्हिएतनाममधील युद्धबंदीमध्ये त्यांच्या महत्त्वाच्या भूमिकेसाठी नोबेल शांतता पुरस्कार मिळाला. तथापि, त्यांनी कंबोडियावर बॉम्बहल्ला करण्यात आणि दक्षिण अमेरिकेतील लष्करी हुकूमशहांना पाठिंबा देण्यातही भूमिका बजावली, ज्यासाठी नोबेल समितीवर जोरदार टीका झाली.
या यादीत इथिओपियाचे पंतप्रधान अबी अहमद यांचेही नाव आहे. त्यांना २०१९ मध्ये हा पुरस्कार मिळाला. तथापि, फक्त एक वर्षानंतर, त्यांनी टिग्रेच्या उत्तरेकडील भागात सैन्य पाठवले, ज्यामुळे यादवी युद्ध सुरू झाले
.
असेच एक नाव म्हणजे आंग सान सू की. म्यानमारमध्ये लोकशाही प्रस्थापित करण्याच्या त्यांच्या प्रयत्नांसाठी त्यांना १९९१ मध्ये नोबेल पारितोषिक देण्यात आले होते. तथापि, म्यानमारमध्ये मुस्लिम रोहिंग्या समुदायाविरुद्ध होणाऱ्या मानवी हक्कांच्या उल्लंघनांवर त्या मौन राहिल्यामुळे त्यांच्या नावावरून वाद निर्माण झाला.
Nobel Prize नोबेल पुरस्कार परत घेता येईल का?
नोबेल शांतता पुरस्कारांच्या निवडीवरून नोबेल पुरस्कार समितीवर अनेक वेळा टीका झाली आहे. कधीकधी परिस्थिती अशा टप्प्यावर पोहोचली आहे की समितीच्या सदस्यांनी राजीनामा देखील दिला आहे. अशा परिस्थितीत प्रश्न पडतो की नोबेल पुरस्कार परत घेता येईल का? उत्तर आहे – नाही, हे शक्य नाही. खरं तर, अल्फ्रेड नोबेलच्या मृत्युपत्रात किंवा नोबेल फाउंडेशनच्या नियमांमध्ये अशी कोणतीही तरतूद नाही की नोबेल पुरस्कार कोणाकडूनही परत घेता येईल. अशा परिस्थितीत, काही नावांवरून वाद असूनही, नोबेल फाउंडेशन इच्छित असले तरीही त्यांच्याकडून पुरस्कार परत घेऊ शकत नाही.
