भोजनाच्या वेळी, महत्त्वाच्या बैठकीत किंवा कुणाशी बोलताना अचानक लागलेली उचकी अनेकदा मनस्ताप देणारी ठरते. काही वेळा ती क्षणभरात थांबते, तर कधी ती इतकी सतत लागते की पाणी प्यायल्यानेही काहीच फरक पडत नाही. अशा वेळी आपण काही घरगुती उपाय करतो. पण हे उपाय परिणामकारक ठरण्याआधी, उचकी नेमकी का लागते, हे समजून घेणं गरजेचं आहे.
उचकी येते तरी कशी?
डायाफ्राम (आपल्या फुफ्फुसांच्या खालील स्नायू) हा श्वासोच्छ्वासात महत्त्वाची भूमिका बजावतो. जेव्हा हा स्नायू अचानक आकुंचन पावतो, तेव्हा आपल्या तोंडातून किंवा गळ्यातून एक प्रकारचा ‘हिक्’ असा आवाज येतो – यालाच उचकी म्हणतात. हे आकुंचन अचानक होण्यामागे विविध कारणं असू शकतात.
उचकी येण्यामागील प्रमुख कारणं:
- जलद अन्न सेवन: जेव्हा आपण अन्न नीट चावून न खाता गिळतो, तेव्हा पोट आणि छातीत अचानक दाब तयार होतो.
- मसालेदार व अती उष्ण पदार्थ: अन्नपचनात अडथळा निर्माण होतो आणि डायाफ्रामवर परिणाम होतो.
- अपचन व गॅसचा त्रास: पचनसंस्थेतील गडबड डायाफ्रामच्या हालचालींवर परिणाम करते.
- थंड पेय किंवा आइसक्रीम: अचानक थंडीचा गळ्यावर आणि छातीत परिणाम होतो.
- अचानक हसणं किंवा रडणं: या दोन्ही गोष्टीमुळे श्वासोच्छ्वासाची लय विस्कळीत होते.
- तणाव आणि मानसिक अस्थिरता: मानसिक तणाव शरीरातील नर्व्ह सिस्टमवर परिणाम करतो, जो उचकीस कारणीभूत ठरतो.
उचकी थांबवण्यासाठी 5 प्रभावी घरगुती उपाय:
- लिंबाचा रस किंवा तुकडा: त्यातील आंबटपणा नर्व्ह सिस्टीमला झटका देतो आणि उचकी थांबते.
- मध आणि कोमट पाणी: मधातील घटक गळ्याच्या स्नायूंना शांत करतात.
- साखर चोखणे: साखर जीभेवर ठेवली की मेंदूला मिळणारे संकेत बदलतात, ज्यामुळे उचकी थांबते.
- थंड दही खाणं: गळा आणि छातीतील तणाव कमी करतो.
- थंड पाणी हळूहळू पिणं: डायाफ्रामचा ताण कमी होतो आणि तो सामान्य स्थितीत येतो.
उचकी टाळण्यासाठी आवश्यक काळजी:
पचनसंस्थेची निगा: वेळेवर, चांगलं पचणारे आणि हलकं अन्न घ्या. शरीरात पाण्याची कमतरता टाळा. दिवसाला किमान ८ ते १० ग्लास पाणी प्या. अन्न नीट चावून आणि शांतपणे खा. ध्यान, प्राणायाम किंवा योगासनांचा नियमित सराव करा. थंड आणि गरम एकाच वेळी खाल्ल्यास उचकीचा त्रास वाढतो.
उचकी ही बहुतेक वेळा सामान्य आणि तात्पुरती असते, पण योग्य काळजी घेतली नाही तर ती त्रासदायक ठरू शकते. शरीराची अंतर्गत लय समजून घेतली आणि तिला सहकार्य केलं, तर उचकीसारखी लहान वाटणारी समस्या सहज हाताळता येते.
