आपल्यापैकी अनेकांनी हा अनुभव ऐकला असेल किंवा स्वतः अनुभवलेला असेल की, एकत्र राहणाऱ्या मैत्रिणींची मासिक पाळी काही काळानंतर सारखीच होते. हॉस्टेल, पीजी, फ्लॅटमध्ये राहणाऱ्या मुलींमध्ये यासंदर्भात चर्चाही होते. पण हे खरोखर खरं आहे का? की हा केवळ एक समज आहे? विज्ञान काय सांगतं? याचा मागोवा घेण्याचा हा एक प्रयत्न आहे.
मासिक पाळीचं ‘सिंक’ होणं म्हणजे काय?
एकाच घरात किंवा एकाच ठिकाणी राहणाऱ्या महिलांची मासिक पाळी एका वेळेस सुरू होणे, यालाच “पीरियड सिंक्रोनायझेशन (Period synchronization)” किंवा “मॅकक्लिंटॉक इफेक्ट(The McClintock Effect) ” म्हणतात. 1971 मध्ये मार्था मॅकक्लिंटॉक हिने यावर संशोधन करताना असे नमूद केले की, महिलांच्या शरीरातून उत्सर्जित होणारे फेरोमोंस (pheromones) एकमेकांवर प्रभाव टाकू शकतात, ज्यामुळे त्यांचे चक्र हळूहळू एकसारखे होऊ शकते.
म्हणजे खरंच मासिक पाळी एकत्र येते?
मॅकक्लिंटॉकच्या या अभ्यासानंतर यावर बरीच चर्चा झाली, मात्र पुढील संशोधनांमध्ये याचे भिन्न परिणाम दिसून आले. उदाहरणार्थ, 2006 मध्ये चीनमध्ये करण्यात आलेल्या एका अभ्यासात मासिक पाळी एकत्र येणे हा फक्त योगायोग असल्याचे आढळून आले.
ऑक्सफर्ड विद्यापीठाच्या 2017 मधील एका मोठ्या अभ्यासात 1000 हून अधिक महिलांचा समावेश करून निष्कर्ष काढण्यात आला की महिलांचे मासिक पाळीचे चक्र दीर्घकाळ एकत्र राहत असूनही समांतर होत नाही.
44% महिलांना असा अनुभव का येतो?
एका वेगळ्या सर्व्हेमध्ये 44% महिलांनी सांगितले की त्यांना पीरियड सिंक्रोनीचा अनुभव आला आहे. यामागे मेंदूतील psycho-social synchrony देखील एक कारण असू शकते — म्हणजे मैत्रिणींच्या मानसिक एकरूपतेमुळे काही वेळा अशा गोष्टींची जाणीव अधिक तीव्र होते.
मासिक पाळीच्या दिवसांची लांबी, हार्मोनल चक्र, शरीराची रचना आणि आरोग्य या गोष्टी प्रत्येक महिलेनुसार वेगवेगळ्या असतात. त्यामुळे काही काळ दोन मुलींचे चक्र एकसारखे वाटले तरी ते कायम असतेच असे नाही.
ट्रॅकिंग अॅप्सने वाढवला खुलासा
आज आपण मासिक पाळी ट्रॅकिंग अॅप्सच्या साहाय्याने पाळी नियमितपणे पाहू शकतो. यामुळे अनेक महिलांना लक्षात आले की त्यांचे चक्र सहवासामुळे जुळत नाही, तर ते आधीपासूनच अशाच वेळेवर होते किंवा त्यात नैसर्गिक बदल होत होते.
पीरियड सिंक्रोनायझेशन — सत्य की भ्रम?
सध्याच्या वैज्ञानिक अभ्यासावरून मासिक पाळी एकत्र येणे हा पूर्णतः सिद्ध झालेला वैज्ञानिक नियम नाही. यामागे अनेक जैविक आणि सामाजिक घटक असू शकतात. त्यामुळे जर कोणाच्या पाळी एकत्र आलीच, तर ती निसर्गाची गंमत समजावी, पण वैज्ञानिक नियम मानू नये.
थोडक्यात सांगायचं तर…
मासिक पाळीचे सिंक्रोनायझेशन हा सिद्ध झालेला वैज्ञानिक नियम नाही. प्रत्येक महिलेचे चक्र वेगळं असतं. काही वेळा एकत्र येणं हा योगायोग असतो. फेरोमोन आणि मानसिक जवळीक हाही एक घटक असू शकतो. ट्रॅकिंग अॅप्समुळे खऱ्या चक्राची स्पष्टता अधिक मिळते.
