समोसा – आपल्या रोजच्या नाश्त्याचा, पार्टीचा किंवा चहाच्या कट्ट्याचा अविभाज्य भाग. लहान मुलांपासून ते वृद्धांपर्यंत प्रत्येकजण याच्या कुरकुरीत आणि चविष्ट स्वादाचा चाहता आहे. पाहुणे आले की पहिल्यांदा आपल्या डोक्यात विचार येतो – “समोसे आणूया!” कारण हे एक असे खाद्यपदार्थ आहे, जे कोणत्याही प्रसंगात आनंद द्विगुणित करतं. पण समोसा खरंच भारताचा मूळचा पदार्थ आहे का? चला मग, या सर्वांच्या लाडक्या समोशाच्या इतिहासात डोकावून पाहूया.
समोसा हा पदार्थ भारताचा असला तरी त्याची मूळ जन्मभूमी इराण आहे. इथे त्याला “संबुसाग” किंवा “संबोसक” म्हणत असत. 11व्या शतकातील इराणी इतिहासकार अबुल फजल अल-बैहाकी यांनी ‘तारीख-ए-बैहाकी’ या ग्रंथात याचा पहिला उल्लेख केला. त्यावेळी हा एक राजदरबारी पदार्थ होता सुकामेवा व मसाल्यांनी भरलेला आणि तुपात तळलेला.
13व्या शतकात मध्य आशियातील व्यापारी आणि इस्लामी आक्रमक भारतात दाखल झाले आणि त्यांनी त्यांच्या खाद्यसंस्कृतीसोबत समोसा भारतात आणला. प्रसिद्ध प्रवासी इब्न बतुता याने दिल्लीत दिलेल्या समोशाच्या अनुभवाचा उल्लेख आपल्या प्रवासवर्णनात केला आहे. अमीर खुसरोसारख्या लेखकांनीदेखील समोशाचा आपल्या रचनांमध्ये उल्लेख केला आहे.
दिल्ली सल्तनत आणि मुघल काळात समोसा शाही जेवणाचा एक भाग बनला. अकबराच्या काळातील दस्तऐवज ‘ऐन-ए-अकबरी’मध्ये अबुल फजलने समोशाचा उल्लेख केला आहे. परंतु, 17व्या शतकात जेव्हा पोर्तुगीजांनी बटाटा भारतात आणला, तेव्हापासून समोश्यामध्ये भारतीय स्वादाची खरी मजा येऊ लागली. बटाट्याचा भराव, मसाले, कोथिंबीर, आणि कधी कधी डाळिंबाचे दाणे – या सगळ्यांनी समोशाला भारतीय बनवलं.
समोसा आता केवळ भारतापुरता मर्यादित राहिलेला नाही. तो जगभरात लोकप्रिय आहे – युरोप, अमेरिका, आफ्रिका आणि मध्य आशियातही त्याची चव लोकांना मोहात टाकते. काही ठिकाणी त्याला “ट्रायएंगल पफ” तर काही ठिकाणी “क्रिस्पी पेस्ट्री” असंही म्हणतात.
समोसा हा केवळ एक पदार्थ नाही, तर तो आहे आपल्या खाद्यसंस्कृतीचा अभिमान. इराणच्या शाही राजवाड्यांपासून ते आपल्या घराच्या ओट्यावर तळलेल्या समोशापर्यंतचा हा प्रवास म्हणजे चव, इतिहास आणि संस्कृती यांचा अनोखा संगम आहे. म्हणूनच पुढच्या वेळी तुम्ही समोसा खाल्लात, तेव्हा त्याच्या स्वादाबरोबर त्याचा इतिहासही आठवायला विसरू नका!
