सध्या भारतातील उत्तर भाग विशेषतः दिल्लीसह राजस्थान, पंजाब, हरियाणा आणि उत्तर प्रदेशात उष्णतेची लाट प्रचंड तीव्रतेने धडक देत आहे. ४२ अंश सेल्सिअसपर्यंत पोहचलेल्या तापमानामुळे लोकांना उष्माघाताचा धोका निर्माण झाला असून अनेक ठिकाणी रुग्णालयात भरती होण्याची वेळ आली आहे. काही राज्यांमध्ये मान्सूनची एन्ट्री झाल्याने तात्पुरता दिलासा मिळाला असला, तरी उत्तर भारतातील परिस्थिती अजूनही गंभीर आहे.
मात्र, या प्रचंड उष्णतेने त्रस्त भारतात राहत असतानाही, जगात एक असे ठिकाण आहे जिथे तापमानाची टोकाची सीमा पार होते – ते म्हणजे अमेरिकेतील डेथ व्हॅली. कॅलिफोर्नियामधील मोहावे वाळवंटाच्या हद्दीत असलेली ही खोल दर्याखोरासारखी जागा म्हणजे पृथ्वीवरील सर्वात उष्ण आणि कोरडं ठिकाण म्हणून ओळखली जाते.
डेथ व्हॅलीचा इतिहासच तप्त!
१० जुलै १९१३ रोजी डेथ व्हॅलीतील फर्नेस क्रीक या भागात तब्बल ५६.७ अंश सेल्सिअस इतके तापमान नोंदवले गेले होते. आजही हा आकडा जागतिक विक्रम म्हणून नोंदलेला आहे. एवढंच काय, १९७२ मध्ये जमिनीच्या पृष्ठभागावर ९३.९ अंश सेल्सिअस तापमान मोजण्यात आले होते – जे उकळत्या पाण्याच्या केवळ काही अंशांनीच कमी आहे. स्थानिकांच्या म्हणण्यानुसार, इथे जमिनीवर अंडं फोडलं तरी ते काही मिनिटांत शिजून जातं!
हिरवाईपासून वंचित, पण पर्यटकांनी भरलेलं
डेथ व्हॅलीमध्ये वर्षभरात केवळ २ इंचांपेक्षाही कमी पाऊस पडतो. त्यामुळे येथे झाडेझुडपे किंवा हिरवळ फारशी आढळत नाही. येथील हवामान अत्यंत कोरडे, रखरखीत आणि दमटपणाविना असते. या भागात उन्हाळ्यात सरासरी तापमानच ४५ अंश सेल्सिअसच्या आसपास राहते, ज्यामुळे मानवी शरीराला सहज सहन होत नाही.
तरीही लोक राहतात – का?
अतिउष्ण हवामान असूनही, डेथ व्हॅलीमध्ये काही ठिकाणी वस्ती आहे – जसे की फर्नेस क्रीक आणि स्टोव्हपाइप वेल्स. येथे फारच कमी लोकसंख्या आहे, आणि हे लोक मुख्यतः टुरिस्ट गाइड्स, हॉटेल कर्मचाऱ्यांमध्ये, नॅशनल पार्कचे रेंजर किंवा हवामान संशोधन करणाऱ्या वैज्ञानिकांमध्ये मोडतात. येथील जीवनशैली साधी असून, विशेषतः उष्णतेपासून बचाव करणाऱ्या सुविधांवर अवलंबून आहे – जसे की वातानुकूलित घरं, भरपूर पाण्याचा साठा, विशेष आहार आणि वेळेचे नियोजन.
डेथ व्हॅली – साहसप्रेमींसाठी स्वर्ग, पण जीवघेणा!
इतक्या प्रतिकूल परिस्थितीतही, डेथ व्हॅली हे पर्यटक आणि साहसिक व्यक्तींसाठी आकर्षणाचे केंद्र आहे. येथे वेगळ्या प्रकारचे वाळवंटी पर्वत, रंगीबेरंगी खडकांची शृंखला, खारट सरोवरे आणि विस्तीर्ण, सूर्यप्रखर रस्ते दिसतात. छायाचित्रकार, निसर्ग अभ्यासक आणि हवामानशास्त्रज्ञ यांच्यासाठी हा भाग म्हणजे एक जिवंत प्रयोगशाळाच आहे.
भारताच्या उन्हाळ्यात जरी आपण उष्णतेने घायाळ होत असलो, तरी डेथ व्हॅलीचा विचार करताच आपल्याला आपल्या हवामानाचे मोल लक्षात येते. कारण या दर्याखोरात उन्हाचं साम्राज्य इतकं प्रबळ आहे की, ते प्रत्यक्षात जिवावरही बेतू शकतं. म्हणूनच, डेथ व्हॅली फक्त भौगोलिक आश्चर्य नाही, तर मानवाच्या सहनशक्तीची सुद्धा एक कसोटी आहे!
